Lwów
Lwowskie Nekropolie
Przy okazji dwóch wizyt w tym roku we Lwowie na Ukrainie odwiedziłem
znajdujący się w mieście Cmentarz Łyczakowski i Cmentarz Janowski.
We Lwowie każda z dzielnic posiadała kiedyś swój cmentarz: Łyczakowski, Gródecki,
Stryjski, Żółkiewski. Po stu latach trzy ostatnie zlikwidowano, otwierając
kolejny: Janowski, który w dalszym ciągu jest używany, jako cmentarz komunalny.
Cmentarz Łyczakowski to najstarsza nekropolia we Lwowie. Położona we
wschodniej części miasta. Cmentarz został założony w 1786 roku. Zatem jest
jednym z najstarszych istniejących cmentarzy w Europie. Dla porównania Cmentarz
Powązkowski w Warszawie został założony w 1790 roku, Cmentarz na Rossie w
Wilnie został oficjalnie otwarty 1801 roku, Cmentarz Rakowicki w Krakowie i
Père-Lachaise w Paryżu w 1803 roku.
Cmentarz Łyczakowski to oficjalnie cmentarz-muzeum, ale również swoista
galeria sztuki kamieniarskiej i cmentarnej.
Cmentarz na Łyczakowie powstał w oparciu o filozofię Jeana-Jaquesa Rousseau:
„Człowiek blisko przyrody". Cmentarz, według tego myślenia, miał być
parkiem, ogrodem snu i pamięci i właśnie taki jest ten cmentarz.
Cmentarz Łyczakowski wielokrotnie powiększany obecnie zajmuje około 42 ha
(to tylko 2 hektary mniej niż powierzchnia Watykanu) i podzielony jest na 86
pól grobowych poprzecinanych siecią alejek. Obecny wygląd cmentarz otrzymał w
1855 roku. Na cmentarzu znajduje się tu około 300 tysięcy mogił, w tym około 2
tysiące ma formę kamiennych grobowców, natomiast 23 to kaplice grobowe. Na
grobach wzniesiono około 500 posągów i płaskorzeźb.
Dojechać na Cmentarz Łyczakowski z centrum najlepiej tramwajem z Placu
Celnego (Mytna Ploshcha) wsiadamy w tramwaj "6" i wysiadamy na
przystanku Cmentarz Łyczakowski (Lychakivs'kyi Tsvyntar). Głowna brama na
cmentarz znajduje się przy ulicy Miecznikowa (Mechnykova Vulytsya). Bramy
W momencie wejścia na cmentarz trzeba się liczyć z tym, że raczej będziemy
musieli wykupić bilet, aby mieć możliwość zwiedzania. Cmentarz Łyczakowski
odwiedziłem wielokrotnie, zapłacić musiałem przy ostatniej z wizyt za wejście.
Kasa biletowa otwarta jest w godzinach 09:00-18:00. Bilet do osoby dorosłej to
20 UAH. Oficjalnie możliwość fotografowania i filmowania również jest płatna
(10 UAH).
Naprzeciwko głównego wejścia stoi kilka okazałych grobowców znanych
lwowskich rodzin, wśród nich neoromantyczna kaplice Baczewskich,
Morawskich-Łodyńskich, Adamskich, Kiselków, Gołąbów-Radłowskich i
Krzeczunowiczów.
Blisko głównego wejścia znajduje się Pole Zasłużonych (mogiły wybitnych
działaczy ukraińskiej nauki, kultury, sztuki oraz polityki).
Na terenie cmentarza znajdziemy groby między innymi tak znanych Polaków jak:
Seweryna Goszczyńskiego, Marii Konopnickiej, Gabrieli Zapolskiej, Juliana
Konstantego Ordona, Stanisława Szczepanowskiego, Władysława Bełzy, Karola
Szajnochy, Artura Grottgera czy Stefana Banacha.
Na cmentarzu spoczywa też wielu znanych Ukraińców jak choćby: Iwan Franko,
Kruszelnicka Salomea czy też Wołodymyr Barwiński.
Znajdują się tutaj też groby arcybiskupów ormiańskich i metropolitów
greckokatolickich.
Poza tym znajdziemy tutaj groby oficerów wojsk napoleońskich, powstańców
styczniowych, powstańców listopadowych i weteranów insurekcji
kościuszkowskiej.
W sąsiadujących ze sobą mogiłach spoczywają tu Polacy, Ukraińcy, Rosjanie,
Austriacy, Niemcy, Ormianie, czy Grecy, którzy związali swoje życie ze Lwowem.
Szczególnie popularnym motywem, który znajdziemy na tutejszych nagrobkach
jest motyw śpiących osób (np. pomnik nagrobny Józefy Markowskiej), motyw
kobiet-płaczek (np. nagrobek Józefa Schabingera), motyw młodego mężczyzny ze
skrzydłami i pochodnią boga śmierci Tanatosa (np. na grobie Marii Chatariny
Chaudoir), znajdziemy też motyw "geniusz śmieci" (np. na grobowcu Julianny
Nevather z Schabingerów, na nagrobku Stanisława Zarwańskiego).
Autonomiczną częścią Cmentarz Łyczakowskiego jest Cmentarz Orląt (Cmentarz
Obrońców Lwowa). Znajdują się na nim mogiły uczestników bitwy o Lwów i
Małopolskę Wschodnią, poległych w czasie wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919) i
polsko-bolszewickiej (1920) lub zmarłych w latach późniejszych. Spośród 3
tysięcy pochowanych na tym cmentarzu żołnierzy znaczna część to tak zwane
Orlęta Lwowskie (młodzi obrońcy polskiego Lwowa). Cmentarz nazywany jest przez
Polaków "Campo Santo" ("Ziemia Święta").
Cmentarz Orląt składa się z Kaplicy Obrońców Lwowa, Katakumb (8 krypt),
Pomnika Chwały i mogił żołnierzy. Znajduje się tutaj także Pomnik Lotników
Amerykańskich, Pomnik Francuzów, Mogiła Nieznanego Żołnierza i Mogiła Pięciu
Nieznanych z Persenkówki.
Przed wejściem na Cmentarz Orląt Lwowskich znajduje się cześć ukraińska
cmentarza wojskowego z nowym Memoriałem Żołnierzy Ukraińskiej Armii Halickiej
(UGA) oraz Ukraińskim Strzelcom Siczowym (USS).
Wierzchołek kolumny zwieńczono rzeźbą z brązu przedstawiającą Michała
Archanioła z gałązką dębową w lewej ręce i mieczem.
Ważnym elementem tego panteonu jest „Ołtarz
Pamięci” w formie półkola. Na płytach granitowych wyryto 239 nazwisk strzelców
UGA, poległych w bojach za Lwów (1918-1919). Ołtarz również jest uzupełniony
dwoma obeliskami, między którymi w obrębie koła rozmieszczono siedem kartuszy z
wizerunkami odznaczeń bojowych USS i UGA, wylanych w brązie.
Do Pola Zasłużonych w dolnym poziomie Memoriału UGA z lewej i prawej strony,
otaczając symboliczny grób, prowadzą wysokie granitowe schody. Tu, w dolnej
części w kaplicy, w krypcie spoczywa Prezydent Zachodnioukraińskiej Republiki
Ludowej, Jewhen Petruszewycz (1863-1941). Obecnie znajdują się tutaj także nowe
groby ukraińskich żołnierzy, którzy zginęli w ostatnim czasie w czasie walk w
regionie Donbasu.
Przy na północ od Cmentarza Łyczakowskiego na granicy Parku Łyczakowskiego i
Pohulanki znajduje się Kwatera Pamięci (Pole Marsowe, Łyczakowski Cmentarz
Wojskowy), która zajmuje obszar w kształcie prostokąta z zaokrągleniami w
części zachodniej. Znajduje się tu 360 grobów zbiorowych, w których pochowano
3600 poległych w walkach za Lwów oraz zmarłych z ran żołnierzy Armii
Radzieckiej i NKWD.
Drugim cmentarzem, który warto odwiedzić jest Cmentarz Janowski. Praktycznie
nieodwiedzany przez zorganizowane wycieczki a i indywidualni turyści raczej
rzadko tutaj zaglądają.
Cmentarz Janowski znajduje się przy ulicy Szewczenki na Kleparowie. Na
miejsce dojedziemy tramwajem numer "7" i wysiadamy na przystanku
Cmentarz Janowski (Yanivske Kladovyshe).
Przy wejściu stoi kolumna-kapliczka z XVII w. ("Latarnia Umarłych”)
ustawiona tutaj w 1938 roku według projektu architekta Antoniego Łobosa.
Został założony w 1883 roku i obecnie zajmuje obszar aż 45 hektarów (w
ukraińskiej wersji Wikipedii pisze, że ma powierzchnię blisko 38 hektarów).
Cmentarz przeważnie służył za miejsce wiecznego spoczynku dla biedniejszych
warstw ludności Lwowa. Pola dawnych pochówków są usytuowane na prawo od
głównego wejścia oraz wzdłuż centralnej alei. Tu znajduje się najwięcej
pomników mających wartość artystyczną.
Główna aleja prowadzi w kierunku północnym. Na niej na styku pól 13 i 14
usytuowana jest mogiła rzymskokatolickiego arcybiskupa lwowskiego Józefa
Bilczewskiego (1860-1923), beatyfikowanego przez Ojca Świętego Jana Pawła II we
Lwowie w 2001 roku.
W pobliżu, na rogu pola 14, jest grób kapucyna Sługi Bożego Ojca Serafina
Alojzego Kaszuby (1910-1977), lwowianina, który w trudnych czasach walki z
religią prowadził pracę duszpasterską wśród Polaków na Wołyniu i w
Kazachstanie. Na sąsiednim polu 32 znajduje się grobowiec 00. Jezuitów, w
którym pochowani są kapłani zasłużeni dla utrzymania ciągłości istnienia
Kościoła we Lwowie w okresie władzy sowieckiej.
Na uwagę zasługuje grobowiec rodziny Dzięcielowskich, ozdobiony płaskorzeźbą
„Szlak do wieczności" wykonaną przez rzeźbiarza Teobalda Orkasiewicza w
1919 roku.
Na tym cmentarzu znajdziemy kwatery ofiar walk polsko-ukraińskich o Lwów z
lat 1918-1920, zarówno żołnierzy polskich jak i żołnierzy Ukraińskiej Armii
Halickiej oraz groby jeńców wojennych z okresu I Wojny Światowej.
W przeszłości do Cmentarza Janowskiego przylegał Nowy Cmentarz Żydowski,
który obecnie jest częścią Cmentarza Janowskiego a od 1962 roku część żydowska
była dostępna dla nie-Żydów. Tutaj znajdziemy głównie pochówki żydowskie już w
okresu powojennego w tym z czasów komunizmu oraz pochówki współczesne. Nie jest
to na pewno typowy kirkut, bo trudno będzie znaleźć tutaj typową macewę.
Zastanawiający jest też fakt, że na wielu żydowskich nagrobkach znajdziemy
fotografie zmarłych lub ich podobizny wyryte na mogile, co w zasadzie jest
"zakazane" w judaizmie. Drugą dziwną rzeczą jest to, że prawie każdy
z żydowskich nagrobków otoczony jest wysoką klatką lub solidnym metalowym
ogrodzeniem często z kłódką.
Trzecim cmentarzem, który możemy odwiedzić jest Cmentarz "Na
Zniesieniu" o powierzchni niespełna 5 hektarów w dzielnicy Zniesienie.
Został otwarty na początku XIX wieku a ostatnie pochówki są z 1980 roku. W 1918
roku pochowano tu w zbiorowej mogile walczących o Lwów Strzelców Siczowych,
żołnierzy UPA. Spoczywają tu również byli więźniowie Talerhofu, działacze
Proswity i Związku Ukrainek.
Z cmentarzy żydowskich zachował się w zasadzie tylko ten, który obecnie
stanowi część Cmentarza Janowskiego i nazywany jest Nowym Cmentarzem Żydowskim.
Zaś Stary Cmentarz Żydowski przy ulicy Rappaporta to w zasadzie tylko
resztki parku z odsłoniętym w 2013 roku pomnikiem upamiętniającym sławnych
lwowskich rabinów. Możemy odnaleźć tutaj tylko resztki rozbitych macew, z
których planuje się stworzenie lapidarium.
W 1855 roku, podczas epidemii cholery, cmentarz zamknięto dla kolejnych pochówków,
a na części jego obszaru wzniesiono szpital żydowski (Szpital żydowski
Maurycego Lazarusa). Nekropolia została zdewastowana przez Niemców podczas II
Wojny Światowej. Kilkanaście lat później komunistyczne władze splantowały
teren, tworząc w tym miejscu Rynek Krakowski.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz