Bliżej i Dalej...: Grodkowice - Pałac Żeleńskich

poniedziałek, 8 grudnia 2014

Grodkowice - Pałac Żeleńskich

Grodkowice

Pałac Żeleńskich

Kiedyś przez przypadek w internecie wpadłem na informację o Grodkowicach i znajdującym się tam eklektycznym Pałacu Rodziny Żeleńskich więc na wiosnę odwiedziliśmy to miejsce.

Do Grodkowic i Brzezia bezpośrednio dojedziemy busem firmy "SK-BUS" z Krakowa, Wieliczki i Bochni. Miejscowość leży 32 kilometry od Krakowa a 12 kilometrów od Bochni. Wieś znajduje się na terenie gminy Kłaj w powiecie wielickim przy drodze krajowej 94. Pałac Żeleńskich z zabytkowym parkiem i pozostałościami zabudowań folwarcznych oddalony jest 1100 metrów od drogi krajowej 94.

Pałac z parkiem znajduje się na lekkim wzniesieniu. Powierzchnia parku otaczająca pałac wynosi około 2-óch hektarów. Na przylegającym do parku terenie wznoszą się jeszcze pojedyncze budynki, które są pozostałością funkcjonującego kiedyś tam folwarku, później PGR-u (czworaki, obora, stajnia, serownia, spichlerz).

W pobliżu dzisiaj stojącego pałacu wcześniej stał tam drewniany dwór, który z czasem nie nadawał się do mieszkania i ówczesny właściciel postanowił postawić nowy budynek. Zaprojektowanie nowej siedziby zlecił słynnemu krakowskiemu architektowi Teodorowi Talowskiemu. Projekty tego architekta cechuje eklektyzm w połączeniu z secesją i historyzmem.

Sam Pałac zbudowano w 1902 roku na planie zbliżonym do kwadratu, z cegły i jasnego kamienia. Zwartą bryłę piętrowego budynku wzbogacono narożną, ukośnie usytuowaną wieżą, loggiami i werandą od strony ogrodu. Z zewnątrz ściany zdobi skromny fryz ceglany oraz gładko opracowana kamieniarka obramień okien, drzwi i loggii. Na wieży umieszczono datę budowy, a nad głównym wejściem do pałacu tablicę z łacińską sentencją:

„Sibi amico et posteritati” („Sobie, Przyjacielowi i Potomności”).

Wejście główne prowadzi do centralnie umieszczonego, piętrowego westybulu, który na wysokości drugiej kondygnacji obiega drewniany ganek. W westybule znajdują się wejścia do poszczególnych pokoi oraz części kuchennej, a także na klatkę schodową, która prowadzi na piętro.

Pałac, choć interesujący z wyglądu, niezbyt dobrze wspomina w swoich pamiętnikach ostatni dziedzic Grodkowic Karol Żeleński tak pisząc o pałacu:

“Pod każdym względem okropny. Zaprojektował go modny architekt Teodor Talowski. Ani pałacyk, ani dwór. Ani jednej werandy od strony słońca. Panował wtedy kult cienia, chroniono wypieszczoną pod parasolką cerę... Nowoczesne urządzenia były do niczego. Parowe centralne ogrzewanie grzało przez godzinę.... Wodę do zbiornika na domu dostarczał wiatrak, który się psuł, podobnie jak pompa z 25 metrowej studni. Zmorą było światło z gazu benzynowego, lampy kopciły..”

Park posiada układ osiowy z podjazdem od strony zachodniej, geometrycznym klombem od strony wschodniej i kulistym od strony zachodniej. Wiek drzew w parku ocenia się na około 150 do 300 lat. W parku znajduje fontanna z figurką Goplany oraz żeliwny krzyż, który upamiętnia tragiczną śmierć jednego z członków rodziny Żeleńskich. W lutym 1846 roku, podczas "Rabacji Galicyjskiej" Marcjan Żeleński został zamordowany przed swoim dworem przez chłopów z sąsiednich wsi.

Przy pałacu działało duże gospodarstwo rolne. Hodowano krowy, konie, świnie i owce. Obok obór znajdowała się serownia, po której pusty budynek stoi do dziś. W wyniku reformy rolnej ziemię przekazano chłopom a później utworzono PGR. W 1949 roku powstał tutaj Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.

Władysław Żeleński jest autorem: 92 pieśni z towarzyszeniem fortepianu, 4 opery (Konrad Wallenrod, Goplana, Janek, Stara Baśń) 7 kantat oraz 1 hymn; 11 kompozycji chóralnych; 25 preludiów organowych; 15 utworów orkiestralnych; 19 kompozycji kameralnych;
28 utworów fortepianowych; 1 koncert fortepianowy.

Nazwisko rodziny kojarzy się obecnie głównie z postaciami: Władysława Żeleńskiego (kompozytora i muzyka) i jego synem Tadeuszem "Boyem" Żeleńskim (lekarzem i wybitnym tłumaczem literatury francuskiej). Z rodziną Żeleńskich kojarzy się również Krakowski Zakład Witrażów w Krakowie, założony przez Stanisława Gabriela Żeleńskiego oraz Władysława Ekielskiego i Antoniego Tucha w 1902 roku.

Władysław Żeleński jest autorem: pieśni z towarzyszeniem fortepianu, oper (Konrad Wallenrod, Goplana, Janek, Stara Baśń), kantat, hymnu, kompozycji chóralnych; preludiów organowych, utworów orkiestralnych, kompozycji kameralnych, utworów fortepianowych i koncertu fortepianowego.

Obecnie pałac jest wykorzystywany komercyjnie. Organizowane są w nim wesela i inne imprezy okolicznościowe. Jest też możliwość wynajęcia pokoi w tym apartamentu dla nowożeńców. Prowadzony jest też hotel dla koni i klub nauki jazdy konnej.

Kilkaset metrów od Pałacu Żeleńskich znajduje się Kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1905 roku. Kiedyś była to Ochronka, o kształcie piętrowej willi podmiejskiej, oddana Siostrom Służebniczkom. Przy alei lipowej prowadzącej do Brzezia znajduje się prawdopodobnie Ariański Kopiec. Według miejscowych przekazów, kopiec kryje szczątki ariańskich przodków Żeleńskich. Od strony drogi prawdopodobnie znajdują się zasypane ziemią żelazne drzwi do krypty. Kopiec na pewno kiedyś okazały, obecnie ma około 4 metry wysokości oraz 14 metrów średnicy podstawy i nigdy nie był archeologicznie przebadany.

W Brzeziu oddalonym o trzy kilometry od pałacu znajduje się Kościół Przemienienia Pańskiego wybudowany w 1924 roku. Został zaprojektowany przez słynnego krakowskiego architekta Franciszka Mączyńskiego na wzór kościoła św. Krzyża w Krakowie. Dzięki bardzo wysokiej wieży (40 metrów), wyróżnia się w okolicy (widoczny z drogi krajowej 94 jak i z autostrady A4). Warto zobaczyć obrazy: osiemnastowieczny portret króla Jana III Sobieskiego, z siedemnastego wieku Przemienienie Pańskie oraz piętnastowieczny posąg Świętego Jana Chrzciciela.

Ostatni obiekt, o który związany jest z rodem Żeleńskich to Mauzoleum Żeleńskich usytuowane na dziedzińcu kościelnym. Kaplica grobowa w stylu klasycznym z 1903 roku, której autorem jest Stanisław Ekielski. Wewnątrz znajduje się wiele epitafiów. Na zewnętrznej ścianie napis na tablicy z marmuru dębnickiego:
“Na cześć przodków rodziny Żeleńskich, którzy przez cztery wieki swe gniazdo rodzinne w całości utrzymać dla potomków z wolą i pragnieniem, aby w największym doń przywiązaniu nigdy nie ustawali. Stanisław z Żelanki Żeleński grobowiec ten wystawił w roku 1903.”
Za kościołem na parafialnym cmentarzu odnajdziemy kwaterę grobów z okresu I Wojny Światowej Cmentarz Wojenny Nr 332) oraz nieliczne nagrobkami z XIX i XX wieku. Kwatera ma powierzchnię około 0,8 ara i zbudowana została na planie prostokąta. Pochowano na nim trzech żołnierzy armii austriackiej oraz jedenaście żołnierzy armii rosyjskiej. Kwaterę projektował architekt Franz Stark.

Ostatnio Pałac Żeleńskich znalazł się pośród 25-ciu propozycji na weekend według portalu podroze.onet.pl (Pałace w Polsce - Mało Znane Perełki Architektury Pałacowe).

Przydatne strony internetowe: http://www.palac-zelenskich.pl/ http://www.grodkowice.pl/ http://www.stajniezelenskich.pl/ www.klaj.pl/ http://talowski.prv.pl/ http://stadnina-grodkowice.blog.onet.pl/